Anatomia, fizjologia i immunologia skóry.

Skóra składa się z:

-          powłoki właściwej, czyli skóry

-          przydatków: gruczoły skórne, włosy, paznokcie.

-          naczyń krwionośnych i chłonnych oraz zakończeń nerwowych.

Dzięki swej znacznej powierzchni, wysokiemu stopniu zróżnicowania anatomicznego oraz swoistości czynności biologicznych skóra jest narządem bezwzględnie niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu jako całości. W okolicach naturalnych otworów ciała skora przechodzi w błonę śluzową odpowiednich układów (pokarmowy ,oddechowy ,moczowy , narządy płciowe ) .

Funkcje skóry

Skóra bierze udział w:

• percepcji bodźców - receptory w skórze i naskórku, włókienka nerwowe
• termoregulacji ustroju - powierzchowne sploty naczyniowe , głównie żylny , biernie - owłosienie , gruczoły potowe
• Rozszerzenie i zwężenie naczyń pod wpływem bodźców cieplnych dotyczy powierzchniowych naczyń skóry i ma charakter odruchowy ; ie wpływa ono na stan czynnościowy głębokich naczyń skory.
• ochronie mechanicznej - osłona przed otarciami - warstwa rogowa naskórka ,włókna skóry
  amortyzacja sił działających od zewnątrz - włókna kolagenowe i sprężyste , podściółka tłuszczowa
• ochronie chemicznej - gruczoły łojowe ,płaszcz kwasowy i lipidowych powierzchni keratyna naskórka
  Zmieszany z potem łój tworzy na powierzchni ciała cienką warstwę emulsji olejowo - wodnej, chroniącej skórę przed szkodliwym działaniem czynników chemicznych, nadaje skórze pewien stan natłuszczenia przez co przeciwdziała wysychaniu skóry i jej pękaniu. Natłuszczanie skóry chroni ją od pewnego stopnia przed uszkodzeniem mechanicznym. Kwaśne oddziaływanie łoju jest czynnikiem przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym.
• melanogenezie - wytwarzanie melaniny
• resorpcji - ograniczone i kontrolowane wchłanianie niektórych związków chemicznych
  jak np. witaminy rozpuszczalne w tłuszczach(A, D i K)oraz niektóre hormony stosowane w celach leczniczych
• gospodarce tłuszczowej - magazynowanie tłuszczu w tkance podskórnej
• gospodarce wodno-mineralnej - gruczoły potowe , podścielisko tkanki łącznej
• gospodarce witaminowej - wytwarzanie witaminy D3 działającej przeciw krzywiczo
• wydzielaniu dokrewnym - komórki tuczne (heparyna ,histamina)

Inne cechy skóry

Skóra u dorosłego człowieka waży od 3,5 do 4,5 kg, co wynosi około 6% masy ciała. W okresie rozwojowym masa skóry zwiększając się pozostaje zawsze w prostym stosunku do ogólnej masy ciała. Powierzchnia skóry u dorosłego człowieka nie przekracza dwóch metrów kwadratowych, grubość zaś zależnie od okolicy ciała wynosi od 0,5 do 4 mm . Najbardziej zmienna jest grubość naskórka , który pod wpływem powtarzających się i długo trwających bodźców mechanicznych może grubieć bardzo znacznie zwłaszcza w obrębie dłoni i podeszew. Również znacznym wahaniom ulega grubość podściółki tłuszczowej. Najcieńszą skórę spotykamy na powiekach, napletku i żołędzi prącia. Dzieci, kobiety i ludzie starzy mają skórę cieńszą.

Przesuwalność
Zespolenie skóry z tkankami głębiej położonymi jest mniej lub więcej ścisłe i decyduje o jej przesuwalności w stosunku do podłoża .W niektórych okolicach , np. w obrębie dłoni i podeszew , skóra jest ściśle zespolona z powięzią przez mocno rozwinięte pęczki łącznotkankowe i bardzo nieznacznie przesuwalna . Odwrotnie, na grzbiecie rąk skóra jest w znacznym stopniu przesuwalna i daje się ująć w wysoki fałd.

Napięcie skóry

W stanie fizjologicznym skóra jest do pewnego stopnia rozciągnięta na powierzchni ciała . Ta zdolność do rozciągania się jest miarą jej jędrności i napięcia. Napięcie skóry u dzieci jest większe niż u osób starszych. Ta właściwość skóry jest uzależniona od obfitości i zdolności kurczenia się włókien sprężystych , w mniejszy, stopniu od włókien kolagenowych.

Dermatomy

Są to sąsiadujące z sobą segmenty skóry zaopatrywane przez poszczególne gałęzie obwodowych nerwów czuciowych. Istnieje zgodność poglądów, że poszczególne dermatomy zachodzą na siebie w różny sposób w zależności od tego , jaką czynność skóry się bada(czuciowa , unerwienie autonomiczne , wydzielanie potu) . Dermatomy mają pewne znaczenie kliniczne, gdyż nierzadko stwierdza się w obrębie skóry rozwój wykwitów chorobowych , które topograficznie odpowiadają poszczególnym dermatomom.

Budowa skóry :

Skóra w przekroju: 1 - mięsień przywłosowy, 2 - włos, 3 - gruczoł łojowy, 4 - gruczoł potowy ekranowy, 5 - gruczoł potowy apokrynowy, 6 - splot naczyniowy powierzchowny, 7 - splot naczyniowy głęboki, 8 - zraziki tkanki tłuszczowej

Skóra ma budowę warstwową. W jej skład wchodzą:

• naskórek
• skóra właściwa
• tkanka podskórna

Naskórek (epidermis)

Warstwa podstawna (stratum basale)

Jeden rząd walcowatych komórek ściśle przylegających do siebie ułożonych na błonie podstawnej. Komórki mają duże owalne jądra komórkowe. W obrębie tej warstwy widoczne są liczne podziały komórkowe, a także znajdują się melanocyty, komórki Langerhansa, komórki Merkela (zakończenia nerwowe). Komórki podstawne łączą się między sobą i z komórkami warstwy kolczystej za pomocą desmosomów.

Warstwa kolczysta (stratum spino-sum)

Kilka rzędów komórek o kształcie wielokątnym, komórki nie przylegają ściśle do siebie, a połączone są ze sobą jedynie desmosomami. Powstałe przestrzenie międzykomórkowe wypełnia płyn bogaty w mukopolisacharydy i białka.

Warstwa podstawna i kolczysta nazywane są warstwą Malpighiego ("żywą"), ponieważ powyżej tej warstwy nie obserwuje się podziałów komórkowych i rozpoczyna się proces keratynizacji.

Warstwa ziarnista (stratum granulosum)

Kilka rzędów wrzecionowatych komórek. Komórki zawierają liczne ziarna keratohialiny.

Strefa (zona)pośrednia (jasna) – stratum intermediale

Wąskie pasmo leżące ponad warstwą ziarnistą. Ma ona duże znaczenie w zaburzeniach rogowacenia. Nie występuje we wszystkich okolicach ciała.

Warstwa rogowa (Stratum corneum)

Płaskie ściśle do siebie przylegające komórki dachówkowato ułożone, w górnej części komórki są luźniej ułożone i ulegają złuszczeniu. Cecha charakterystyczna keratynocytów - brak lub szczątkowe jądro komórkowe.

Proces dojrzewania keratynocytów

Przekształcanie się keratynocytów (keratynizacja) obejmuje kilka jednocześnie zachodzących procesów dotyczących:desmosomów

• białek śródkomórkowych (keratyny)
• tworzenia otoczki rogowej

Przekształcenie i złuszczanie keratynocytów jest procesem apoptozy, czyli zaprogramowanej śmierci komórki. Apoptoza rozpoczyna się już w warstwie kolczystej - zmianami struktury jądra komórkowego i rozpadem DNA, oraz rozpadem niektórych organelli komórkowych.

Desmosomy

Desmosomy są strukturami łączącymi komórki naskórka ze sobą. Wyróżnia się część wewnątrzkomórkową i zewnątrzkomórkową. Liczba desmosomów w warstwie podstawnej jest niewielka wzrasta w miarę dojrzewania komórek naskórka i ponownie zmniejsza się w warstwie rogowej.

Desmosomy są strukturami symetrycznymi - łączącymi dwie sąsiednie struktury.        Hemidesmosomy łączą komórki warstwy podstawnej z błoną podstawną. (Od strony błony podstawnej hemidesmosomy łączą się z włóknami kolagenowymi - włóknami kotwiczącymi                       Dojrzewanie keratynocytów polega m.in. na przekształcaniu się struktur łączących komórki, w tym również desmosomów (zmiany struktury i jakości kadheryn, oraz desmoglein i desmokolin tworzących desmosomy)

Otoczka rogowa

Otoczka rogowa jest nierozpuszczalną błonę komórkową (białkowo-lipidową).Prekursorami tej błony plazmatycznej są inwolukryna, lorykryna i kornifina (pojawiające się w powierzchownych częściach warstwy kolczystej lub w warstwie ziarnistej)

Czas przejścia (,,TOT- turnover time``) - czas potrzebny do przejścia komórki z warstwy podstawnej do jej przekształcenia i złuszczenia. Fizjologicznie ok. 26-28 dni. W obrębie błon śluzowych jest znacznie krótszy- 5 dni, co warunkuje szybkie gojenie się ran.

Dzienna ilość złuszczonego naskórka wynosi 6 - 14g, rozległe patologiczne zatłuszczenie może spowodować zubożenie ustroju w białko.

• ortokeratoza - prawidłowe rogowacenie i złuszczenie komórek.
• hyperkeratoza - nadmierne rogowacenie prawidłowe przekształcanie komórek.
• parakeratoza - nieprawidłowe przekształcanie, skrócenie (tot do 4-5 dni) pominięcie warstwy ziarnistej, komórki warstwy rogowej zawierają przetrwałe jądra komórkowe.
• dyskeratoza - nieprawidłowe rogowacenie często pojedynczych komórek. komórki rogowacieją już w warstwie kolczystej, lub przechodzą w inne z pominięciem postaci pośrednich.

Błona podstawna

Błona podstawna utworzona jest z czterech warstw:

• dolnej powierzchni keratynocytów warstwy podstawnej (hemidesnosomy)
• blaszki jasnej(lamina lucida)
• blaszki ciemnej(lamina densa)
• strefy pod blaszką ciemną

Pierwsza warstwa to głównie półdesmosomy (hemidesmosomy). Odpowiednikiem półdesmoso-mów w błonie dolnych warstwach błony podstawnej są włókna kotwiczące (spirale Eksajmera) zbudowane głównie z kolagenu VII. Błonę podstawna budują różne typy laminin, kolagenu i nidogen.

Skóra właściwa (corium, dermis)

W skórze właściwej wyróżnia się dwie warstwy

• brodawkową
• siateczkowatą

Zbudowana  jest z włókien tkanki łącznej, zawiera komórki łącznotkankowe, naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe i przydatki skóry. Granica skórno-naskórkowa ma przebieg falisty. Wyniosłości skóry między splotami naskórkowymi noszą nazwę brodawek(papillae).

Warstwa brodawkowata kończy się na granicy przejścia powierzchownego i głębokiego splotu naczyniowego, poniżej znajduje się warstwa siateczkowata.

W skład elementów podstawowych, z których skóra jest zbudowana i które nadają jej określone właściwości morfologiczne i czynnościowe , wchodzą elementy łącznotkankowe:

1. włókna klejorodne (kolagen)
2. włókna siateczkowe (retikulinowe)
3. włókna sprężyste (elastyna)
4. komórki (głównie fibroblasty)
5. istota podstawowa (międzykomórkowa). bezpostaciowa ciecz składająca się z kwasu chondroitynosiarkowego, hialuronowego białek i wielocukrów.

Większość tych składników produkowana jest przez fibroblasty (komórki najliczniej występujące w skórze).

Kolagen

Włókna kolagenu ulegają w tkance łącznej stałej przebudowie - pod wpływem sił na nie działających mogą one zmienić swój kierunek przebiegu i wielkość, a nawet ulegają resorbcji. Połączenie włókien jest wstępem do takiej przebudowy. Zasadniczo włókna kolagenowe mają tendencje do układania się w pęczki i sieci o układzie równoległym prostopadłym lub skośnym do siebie. W miejscach o wybitnej przesuwalności skóry w stosunku do podłoża dochodzi do rozwoju sieci o dużych oknach.

Włókna retikulinowe

Występują w skórze w sąsiedztwie włókien klejorodnych i przestrzennie trudno je od nich oddzielić. Zakończenia kolagenu rozszczepiają się w sieci włókien retikulinowych w związku z tą budową pociąganie działające na włókna kolagenu przenosi się także na włókna siateczkowe. Rozciągliwość i wyginanie się tych włókien przeciwdziała urazom tkanki o delikatnej budowie jaka są na przykład naczynia włosowate. Ustalił się pogląd że włókna siateczkowe stanowią wstępny etap w tworzeniu się włókien kolagenowych.

Włókna sprężyste

Obok włókien kolagenowych są podstawowym elementem z którego zbudowana jest skóra. Nazwę swą zawdzięczają zdolności do odwracalnego rozciągania się. Przy zadziałaniu odpowiednich sił mechanicznych mogą rozciągać się do 100-140% pierwotnej długości. Wyrazem ich adaptacji do zadań, które spełniają, jest ich układ w postaci rozciągających się i splecionych ze sobą sieci wykazujących zgrubienia w punktach węzłowych. Włókna sprężyste towarzyszą kolagenowi w jego przebiegu. Rozciągają się znacznie łatwiej niż kolagen. Zapobiegają one zbyt gwałtownemu rozciąganiu tych ostatnich. W efekcie końcowym oba rodzaje włókiem współdziałają ze sobą czynnościowo.

 Tkanka podskórna (subcutis)

Tkanka podskórna jest niejednolita w różnych częściach ciała i wyróżnia się tkankę podskórną z przewaga struktur włóknistych (tkanka podskórna zbita) lub luźnych struktur (tkanka podskórna luźna - np. tkanka tłuszczowa).

Tkanka łączna zbita.

Tkanka łączna zbita składa się zasadniczo z włókien klejorodnych i sprężystych najliczniejszych w głębokiej warstwie skóry właściwej. Ułożenie włókien jest zgodne z kierunkiem pociągania.

Tkanka łączna luźna.

Wypełnia wolne przestrzenie między narządami oraz częściami i umożliwia połączenia anatomiczne narządów i ich przesuwanie się w stosunku do siebie (np. tkanka tłuszczowa).

Tkanka tłuszczowa.

Będąca złym przewodnikiem ciepła tłuszcz tkanki podskórnej chroni organizm przed niepożądaną utratą ciepła przy przebywaniu człowieka w zimnie. 

Gruczoły skóry

Na powierzchnię skóry wpływają dwa rodzaje wydzielin, jedna wodnista - pot (sudor), który bierze udział w procesach regulowania ciepła, druga tłuszczowa - łój (sebum).

Biorąc pod uwagę sposób w jaki dochodzi do powstania wydzieliny gruczołowej wyróżniamy;

1. gruczoły holokrynowe - łojowe (produkcja wydzieliny poprzez całkowity rozpad komórek gruczołowych)
2. gruczoły merokrynowe (produkcja wydzieliny poprzez uwalnianie substancji do przewodów wyprowadzających lub przez częściowy rozpad komórek gruczołowych)

o    ekrynowe - gruczoł potowe

o    apokrynowe - gruczoły kłębkowate

o    mlekowe

Gruczoły potowe.

Gruczoły te zbudowane są z :

Części wydzielniczej - ciało gruczołu potowego znajduje się przeważnie w warstwie gruczołowej tkanki podskórnej, nieraz w najgłębszej części skóry właściwej przewodu wyprowadzającego

Rozmieszczenie i liczba.

Z małymi wyjątkami gruczoły potowe są rozsiane po całej skórze. Nie ma ich macierz paznokci, wargi sromowe mniejsze, dolna warg sromowych większych, wewnętrzna powierzchnia napletka i żołądź. U przedstawicieli rasy czarnej gruczoły te są bardzo rozminięte.

Gruczoły apokrynowe

Są specyficznymi gruczołami potowymi, pojawiającymi się w skórze dopiero po okresie pokwitania. Obecność ich stwierdza się tylko w pewnych okolicach skóry: pachy, otoczki sutkowa, linii pośrodkowej brzucha oraz krocze. Do gruczołów o podobnym sposobie wydzielania zalicza się ponadto gruczoły:

1. gruczoły okołoodbytnicze
2. gruczoły rzęskowe
3. woskowinowe
4. przedsionkowe nosa

Czynność.
Gruczoły apokrynowe nie wydzielają zwykłego potu lecz wydzielinę, która określa zapach poszczególnego osobnika. U kobiet są one silniej rozwinięte. Najsilniej rozwiniętym gruczołem tego rodzaju u kobiet jest gruczoł sutkowy.

Gruczoły łojowe

Gruczoły łojowe można podzielić na dwie grupy:

1. związane rozwojowo mieszkiem włosa i uchodzące w lejku włosa
2. gruczoły rozwojowo całkowicie niezależne od włosów.

Każdy włos ma co najmniej jeden własny gruczoł łojowy, zwykle rozgałęziony do kilku lub kilkunastu uwypukleń mających jeden wspólny przewód wyprowadzający. Wolne gruczoły łojowe nie związane z włosem są szczególnie liczne w obrębie czerwieni warg, brodawki sutkowej, pępka, żołędzi, prącia, warg sromowych oraz odbytu. Do tej grupy należy zaliczyć gruczoły tarczkowe, które znajdują się w powiekach.

Znaczna część gruczołów łojowych osiąga pełną swą czynność w okresie dojrzewania płciowego - następuje aktywność tych gruczołów powoli spada.

Włosy

Włosy są to gładkie włókna zrogowaciałe, które powstają z komórek naskórka.

Rodzaje :

• meszek
• meszek stały
• łonowe
• włosy pachy
• nozdrzy przednich
• w otworze słuchowym i w okolicach odbytu
• brwi
• rzęsy
• włosy głowy

Okres wzrastania 5 - 6 lat, długość 50 - 60cm, choć mogą być nieraz dłuższe, w obrębie głowy występuje również owłosienie typu mieszkowego. Czynnikiem sterującym wykształcenie różnych typów owłosienia jest różna wrażliwość mieszków włosowych na hormony. Włosy nie ustawiają się do powierzchni skóry prostopadle lecz skośnie i dlatego też mogą się układać w pasma. Najcieńsze włosy to meszek, najgrubsze brody.

W skład narządu włosowego wchodzi

• mieszek włosowy
• gruczoł łojowy
• gruczoł apokrynowy (tylko w pewnych okolicach ciała)
• oraz mięśnie przywłosowe.

Budowa włosa

W przekroju podłużnym wyróżniamy:

• łodygę
• korzeń włosa
• cebulkę (opuszkę)
• brodawkę włosową

Włosy na przekroju poprzecznym składają się z :

• rdzenia - występuje w włosach grubszych jest stałym ich składnikiem
• kory
• powłoczki włosa
• tkanek otaczających włos (przekrój na wysokości mieszka włosowego)

Cykl włosowy

W każdym mieszku włosowym następują po sobie w rytmicznej kolejności trzy fazy: wzrostu i pełnej czynności

• inwolucji
• spoczynkowa.

W każdej z tych faz mieszek podlega zmianom. Fazę wzrostu włosa określa się jako anagen ; fazę inwolucji jako katagen ; fazę spoczynkową jako telogen.

Trójfazowa kolejność cyklu włosowego jest stała, a cykl włosowy powtarza się wielokrotnie za życia np.; w obrębie owłosienia skory głowy w fazie anagenu znajduje się ok. 90% włosów.

Faza katagenu polega na zwyrodnieniu macierzy włosa co zapobiega się z oddzieleniem brodawki włosa, równolegle ulega inwolucji pochewka naskórkowa włosa , która przekształca się w woreczek z tkwiącym w nim włosem. Włos kolbowaty wypada łatwo samoistnie lub przy lekkim pociąganiu. Wytworzenie się włosa kolbowatego stanowi zakończenie fazy katagenu i rozpoczęcie fazy telogenu. Trwa on różnie długo aż do czasu , gdy nieokreślony bliżej bodziec wychodzący ze skory spowoduje wykształcenie nowej macierzy włosa i sprzężenia jej z odradzającą się brodawką. Powoduje to odrost nowego włosa który zaczyna przesuwać się od swej macierzy ku górze i tkwi mocno w części naskórkowej mieszka włosowego. Obliczono, że u człowieka w obrębie owłosionej skory głowy faza wzrostu włosa trwa kilka lat, faza kategenu 2 - 3 tygodnie, a telogenu kilka miesięcy

Paznokcie

Podobnie jak włosy stanowią przydatek naskórka, w skład jednostki paznokciowej wchodzą; macierz, blaszka i łoże paznokcia oraz zrośnięta z nim tkanka okołopaznokciowa. Paznokieć jest zrogowaciałą giętką blaszką która pokrywa powierzchnię grzbietową większej części dalszych paliczków palców rąk i stóp. Części tylne i boczne ułożone są w fałdzie naskórkowym zwanym wałem. Obrąbek naskórkowy, czyli skórka pokrywa płytkę paznokciowa od strony wału i chroni ją przed urazami. Paznokcie rosną w sposób ciągły, szybciej u rąk niż u stóp. Średni dobowy przyrost płytki paznokciowej kciuka wynosi 0,1 mm / dobę, przy czym tempo wzrostu paznokcia zależy od wieku i pory roku. Najszybciej rosną paznokcie w 2 i 3 dekadzie życia, później rosną coraz wolniej. Latem obserwuje się szybszy wzrost płytek niż zimą.

Płytka paznokciowa wytwarzana jest aktywnie przez macierz. Komórki wytworzone przez macierz są całkowicie przezroczyste i ściśle do siebie przylegające. Powstająca płytka przesuwa się po łożu paznokcia w kierunku dystalnej części paliczka palca. Po przejściu nad naskórek opuszki palca płytka paznokciowa traci kontakt z podłożem tworząc wolny koniec paznokcia.

Budowa paznokcia

Na przekroju poprzecznym wyróżniamy:

• obrąbek naskórkowy- ,,skórka`` (cuticula, eponychium)- pokrywa płytkę od strony wału, chroni przed urazami
• wał -fałd naskórkowy, w którym tkwią części tylne i boczne płytek paznokciowych
• macierz paznokcia (matrix)-miejsce wzrostu płytki paznokciowej, leży pod wałem
• łoże płytki paznokciowej
• płytkę paznokciową
• hyponychium – łączy część dystalną płytki (wolną) z łożyskiem                                                                                                                   

Wzrost płytek paznokciowych

Wynosi ok. 2mm miesięcznie; jest kilkakrotnie wolniejszy w obrębie palców nóg niż rąk.

Twardość paznokcia zależy od dachówkowatego ułożenia zrogowaciałych komórek, których głównym składnikiem jest keratyna. Płytka paznokciowa wykazuje większą twardość w górnej (zewnętrznej części). Od strony łoża paznokcia zbudowana jest z luźniejszej keratyny (co ma znaczenie w niektórych chorobach paznokci np. w grzybicy płytek paznokciowych). Wielkość płytek, ich kształt i grubość są bardzo zmienne osobniczo. U osób pracujących fizyczni paznokcie są bardziej spłaszczone niż w innych zawodach.

Paznokcie należą obok włosów do najważniejszych elementów anatomicznych o znaczeniu estetycznym.
Są one przydatkiem skóry pełniącym wiele funkcji, które ułatwiają życie codzienne. Można do nich zaliczyć ochronę opuszek palców oraz przed urazami, zwiększenie zdolności manipulowania drobnymi przedmiotami i ułatwienie chwytania, umożliwienie bardziej precyzyjnych ruchów palców oraz zwiększenie wrażliwości dotykowej.

Jedną z bardziej wartościowych cech paznokcia jest to, że może służyć jako element diagnostyczny chorób układowych i skóry.